Reformacja w Prusach a polska reformacja na Mazurach
1
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Data publikacji online: 16-06-2021
Data publikacji: 16-06-2021
KMW 2021;311(1):3-18
SŁOWA KLUCZOWE
Prusy Książęceks. Albrechtbiskupi protestanccy (PolentzQueis) - język polski w Kościele luterańskimdruki reformacyjne
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Artykuł składa się z czterech części. W części pierwszej: " Słowo Boże w języku ojczystym dla Mazurów" autor podkreśla znaczenie kazania Jerzego Polentza -biskupa sambijskiego, a zarazem pierwszego w historii biskupa protestanckiego w świecie, wygłoszonego w katedrze królewieckiej w dniu 24 grudnia 1523 r., w którym nakazywał on aby Słowo Boże było głoszone w języku ojczystym wiernych, a wypadku Mazurów w języku polskim. W części drugiej " Oficjalne wprowadzenie luteranizmu w Prusach Książęcych" omówione są dokumenty ks. Albrechta ustanawiające zasady wiary i funkcjonowania Kościoła Ewangelickiego w Księstwie Pruskim. Były to: 1. "Mandat Reformacyjny" z 6 lipca 1525 r. nakazujący księżom głosić " czyste" Słowo Boże, co według ówczesnych pojęć oznaczało głoszenie Ewangelii opartej na nauce Marcina Lutra, 2."Ordynacja kościelna" i "Agenda czyli artykuły o ceremoniach", obydwa dokumenty z 10 grudnia 1525 r., 3. "Instrukcja wizytacyjna" ustalająca zasady przekształcania parafii dotychczas katolickich w ewangelickie z 31 marca 1526 r. W części trzeciej " Polscy pastorzy na Mazurach " zestawiono nazwiska pierwszych księży ewangelickich w południowej części Prus Wschodnich. Zazwyczaj byli to dawni księża katoliccy, którzy opowiedzieli sie za luteranizmem. Wielu z nich pochodziło z Polski. Wreszcie część czwarta:" Polska książka ewangelicka na Mazurach" poświęcona jest polskim drukom religijnym ( Katechizm, Nowy Testament, Postylla, Konfesja Augsburska itd.). Autor przytacza tutaj opinię Władysława Chojnackiego, że w Prusach Książęcych (w Królewcu i Ełku) ukazało się w XVI w. więcej druków w języku polskim niż w całej Polsce. I tak druków w języku polskim było 104, w języku niemieckim 183 pozycji i w języku łacińskim 90 pozycji. W ogromnym stopniu było to luterańskie druki religijne. Naturalnie na jedną parafię w bibliotece plebanii znajdowało się co najmniej po jednej Biblii, Postylii, Katechiźmie, Kancjonale polskim. Jednak już jeden egzemplarz Katechizmu wystarczał do nauki na pamięć Przykazań Bożych, podobnie jeden Kancjonał pozwalał zborowi nauczyć się na pamięć wielu pieśni.
REFERENCJE (32)
1.
Arnoldt David H., Kurzgefasste Nachrichten von allen der Reformation an den Lutherischen Kirche in Ostpreussen gestandenen Predigern, Königsberg 1777
3.
Brehm Johannes, Entwicklung der evangelischen Volksschule in Masuren, Bialla 1914.
4.
Chojnacki Władysław, Bibliografia polskich druków ewangelickich ziem zachodnich i północnych 1530–1939, Warszawa 1966.
5.
Chojnacki Władysław, Osadnictwo polskie na Mazurach w XIII–XVII w., w: Szkice z dziejów Pomorza, t. 2,Warszawa 1959.
6.
Chojnacki Władysław, Stosunki kulturalne na Mazurach w XVI–XVII wieku, w: Szkice z dziejów Pomorza, Warszawa 1959.
7.
Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 4, Pomorze, opr. A. Kawecka-Gryczowa oraz K. Korotajowa, Wrocław 1962.
8.
Dusterhaus G., Das ländliche Schulwesen im Herzogtum Preussen im 16. und 17. Jahrhundert, Bonn 1975.
10.
Die Geschichte und kulturelle Entwicklung Masurens, w: Masuren, hrsg. von H.Gollub, Konigsberg 1934.
11.
Gundermann Iselin, Die Anfäge der ländlichen evangelischen Pfarrbibliotheken im Herzogtum Preussen, Blätter für
deutsche Landesgeschichte, Jg. 110, 1974.
13.
Kętrzyński Wojciech, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów 1882.
14.
Koch Franz, Die ältesten Visitationsberichte über Masurische Kirchen- und Schulverhältnisse aus den Jahren 1529 u.
1531, Ostdeutsche Monatshefte für Erziehung und Unterricht, Bd. 2, 1904.
15.
Koch Franz, Masurische Kirchen und Schulverhältnisse in den Jahren 1579 und 1581, Ostdeutsche Monatshefte für Erziehung und Unterricht, Bd. 2, 1904.
16.
Koch Franz, Kirchen- und Schulverhältnisse im Herzogtum Preussen in den Jahren 1568, 69, 70, Ostdeutsche Monatshefte.
17.
Koch Franz, Kirchen- und Schulverhältnisse im Herzogtum Preussen in den Jahren 1568, 69, 70, Ostdeutsche Monatshefte für Erziehung und Unterricht, Bd. 1, 1903.
18.
Krysiak Dominik, Ewangelicy w Mikołajkach. Dzieje parafii Ewangelicko-Augsburskiej w latach 1945–2007, Dąbrówno 2010.
19.
Kuhn W., Geschichte der deutschen Ostsiedlung in der Neuzeit, Bd. 1–2, Köln 1955, 1957.
20.
Małłek Janusz, Michał Meurer reformator Mazur, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 1962, nr 3(77).
21.
Małłek Janusz, Migracje ludności niemieckiej, polskiej i litewskiej na ziemie pruskie w XIII–XVI wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2003, nr 4.
22.
Małłek Janusz, Początki protestantyzmu w Prusach Książęcych (sekularyzacja państwa zakonu krzyżackiego w Prusach a problem ponownej ewangelizacji), w: Laicyzacja i sekularyzacja społeczeństwa nowożytnego (XVI–
XVIII w.), red. J. Wiśniewski Olsztyn 2008.
23.
Małłek Janusz, Reformacja w Prusach Książęcych, w: Warmia i Mazury. Zarys dziejów, Olsztyn 1985.
24.
Małłek Janusz, Zróżnicowanie etniczne Mazur w czasach nowożytnych, Masovia, 2000, t. 3.
25.
Michels Georg, Zur Wirtschaftsentwicklung von Kleinstädten und Flecken im Ordensland und Herzogtum Preussen (bis 1619), Lüneburg 1996.
26.
Neumann F. W., Studien zum polnischen frühreformatorische Schriftum, Leipzig 1941.
28.
Schmauch Hans, Zur Frage der masurisch-polnische Bevölkerung im südlichen Ermland, Zeitschrift für die Geschichte und Alterthumskunde Ermlands, 1927, Bd. 23.
29.
Student Mazur-Ewangelik (St. Kot), Polska a Mazowsze Ewangelickie. Okazanie prawdy historycznej, Szczytno–Kraków 1920.
30.
Tschackert Paul, Herzog Albrecht von Preussen als reforamtorische Persönlichkeit, Halle 1894.
31.
Voigt Johannes, Des Markgrafen Albrecht von Brandenburg Briefwechsel mit den beiden Malern Lucas Cranach und dem Buchdrucker Luft, Beiträge zur Kunde Preussens, Bd. 3, 1820.
32.
Wunder Heide, Siedlung und Bevölkerung im Ordenstaat, Herzogtum und Königlich Preussen (13.–18 Jahrhundert, w: Ostdeutsche Geschichts-und Kulturlanschaften, Teil 2 , Ost- und Westpreussen, hrsg. von H. Rothe, Köln
1987.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| eISSN: | 2719-8979 |
| ISSN: | 0023-3196 |
Partnerzy:
Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie
Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie
© 2006-2024 Journal hosting platform by Bentus
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
