Warmia w Rzeczypospolitej
Data publikacji online: 02-02-2017
Data publikacji: 02-02-2017
KMW 2016;294(4):677-707
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Warmia rządzona przez biskupów i kapitułę przez 306 lat znajdowała się w granicach Królestwa Polskiego. Biskup warmiński Paweł Legendorf był pierwszym biskupem, który został poddanym wraz ze swymi mieszkańcami króla polskiego a ostatnim polskim biskupem był Ignacy Krasicki. Mocą pokoju toruńskiego z 1466
roku dominium warmińskie wraz z Pomorzem Gdańskim, ziemią chełmińską i powiślańską stało się częścią
Królestwa Polskiego. Stosunek Warmii do Królestwa regulowały dwa traktaty z roku 1479 i 1512 dotyczące wyboru biskupów. Traktaty wprawdzie gwarantowały kapitule prawo wyboru biskupa ale w rzeczywistości wola króla
decydowała kto biskupem zostanie. Biskup warmiński od 1569 roku zasiadał w senacie państwa i to na wysokiej
szóstej pozycji, brał udział w sejmach polskich a od roku 1508 był też prezesem ziem pruskich czyli najważniejszą
osobą w Prusach Królewskich. Warmińskie biskupstwo uważano za jedne z ważniejszych biskupstw polskich.
Biskupi warmińscy sięgali po najwyższe godności w Rzeczypospolitej – zostawali podkanclerzami koronnymi
i kanclerzami wielkimi koronnymi, kardynałami i arcybiskupami gnieźnieńskimi. Do historii jako literaci i uczeni przeszli: Stanisław Hozjusz, Marcin Kromer, Jan Dantyszek a zwłaszcza Ignacy Krasicki. Obecność biskupów
z koronnych rodów magnackich umacniała związki Warmii z resztą ziem polskich. Wraz z osiedleniem się jezuitów w Braniewie i utworzeniem gimnazjum, Alumnatu Papieskiego i seminarium duchownego Warmia zaczęła
oddziaływać na pozostałe ziemie polskie a nawet nadbałtyckie. Natomiast Reszel wyrastał na ważny ośrodek rzemieślniczy oraz szkolny bowiem w tym mieście jezuici powołali do życie drugie na Warmii gimnazjum. O obecności Polski na Warmii świadczą barokowe świątynie w Stoczku Klasztornym, Krośnie, Chwalęcinie, Chruścielu
a przede wszystkim w Świętej Lipce leżącej poza granicami dominium ale z dominium ściśle związanej. Wpływy
polskie szły przez nadania dóbr ziemskich szlacheckim rodom przybyłym na Warmię wraz z biskupami. Spolonizowała się kapituła warmińska. Mieszkańcami Warmii byli Niemcy i Polacy i tak pozostało do 1945 roku.
REFERENCJE (90)
1.
Achremczyk S., Reprezentacja stanowa Prus Królewskich w latach 1696-1772, Olsztyn 1981.
2.
Achremczyk S., Uczniowie kolegium jezuickiego w Braniewie w latach 1694–1776, Komunikaty-Mazursko-Warmińskie 1982, nr 4, pp. 299–323.
3.
Achremczyk S., Biskup warmiński Jan Stefan Wydżga jako prezes ziem pruskich, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1988, nr 3-4, pp. 275–288.
4.
Achremczyk S., Życie polityczne Prus Królewskich i Warmii w latach 1660-1703, Olsztyn 1991.
5.
Achremczyk S., Podróże biskupa Andrzeja Chryzostoma Załuskiego do Królewca, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1992, nr 3/4, pp. 267–273.
6.
Achremczyk S., Biskup warmiński Andrzej Chryzostom Załuski jako mąż stanu, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1994, nr 2/3, pp. 203–219.
7.
Achremczyk S., Suwerenność zagrożona. Warmia a Prusy Książęce w drugiej Polowie XVII wieku, [in:] Między Barokiem a Oświeceniem. Apogeum sarmatyzmu. Kultura polska drugiej połowy XVII wieku, ed. by: S. Achremczyk, K. Stasiewicz, Olsztyn 1997, pp. 58–65.
11.
Achremczyk S., Kapituła warmińska w życiu politycznym Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku, [in:] Warmińska Kapituła Katedralna. Dzieje i wybitni przedstawiciele, ed. by: A. Kopiczko, J. Jezierski, Z. Żywica, Olsztyn 2010.
12.
Achremczyk S., Wkład braniewskiego Hosianum w kształcenie elit Rzeczypospolitej szlacheckiej, [in:] Cor Diocesis. 450 lat Warmińskiego Seminarium Duchownego Hosianum (1565-2015), ed. by: A. Kopiczko, P. Rapczyński, Olsztyn 2010, pp. 121–143.
14.
Achremczyk S., Indygena bez indygenatu, [in:] Marcin Kromer i jego czasy (1512-1589), ed. by: S. Achremczyk, Olsztyn 2013, pp. 55–73.
15.
Achremczyk S., Codzienność biskupa warmińskiego Jana Stefana Wydżgi w świetle jego korespondencji, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2015, nr 2, pp.281–304.
17.
Augusiewicz S., Działania militarne w Prusach Książęcych w latach 1656-1657, Olsztyn 1999.
19.
Biskup M., Zjednoczenie Pomorza wschodniego z Polską w połowie XV wieku, Warszawa 1959.
20.
Biskup M., Górski K., Czasy Kazimierza Jagiellończyka (1447-1492) [in:] Historia dyplomacji polskiej, t. I połowa XV w.–1572, ed. by: M. Biskup, Warszawa 1982, pp. 433–478.
21.
Biskum M., Górski K., Kazimierz Jagiellończyk. Zbiór studiów o Polsce drugiej połowy XV wieku, Warszawa 1987.
23.
Bogdan D., Prepozyt kapituły fromborskiej Paweł Górnicki jako współrządca Warmii wlatach 1606–1619, [in:] Warmińska Kapituła Katedralna. Dzieje i wybitni przedstawiciele, ed. by: A. Kopiczko, J. Jezierski, Z. Żywica, Olsztyn 2010, pp. 321–333.
24.
Borawska T., Biogramy Eberharda, Jan, Maurycego Ferberów, [in:] J. Wojtkowski, Słownik biograficzny kapituły warmińskiej, Olsztyn 1996, pp. 58–60.
26.
Buchholz F., Die Lehr- Und Wanderjahre des ermländischen Domkustos Eustachius von Knobelsdorf: ein Beitrag zur Kulturgeschichte des jüngeren Humanismus und der Reformation, Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 1926, Bd. 22.
29.
Czupajło M., Eustachy Knobelsdorf (1519–157) kanonik kapituły fromborskiej i pierwszy poeta warmiński, [in:] Warmińska Kapituła Katedralna. Dzieje i wybitni przedstawiciele, ed. by: A. Kopiczko, J. Jezierski, Z. Żywica, Olsztyn 2010., pp. 309–320.
30.
Długosz T., Biskupi polscy w XVII i XVIII wieku. Obsada, dyspensy i taksy, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 1958., t. 5, z. 2, pp. 73–98.
31.
Dygdała J., Adam Stanisław Grabowski (1698-1766). Biskup, polityk, mecenas, Olsztyn 1994.
32.
Eichhorn A., Der ermländische Bischof und cardinal Stanislaus Hosius, Bd. 2, Mainz 1855.
33.
Eichhorn A., Geschichte der ermländischen Bischofswahlen, Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 1860, Bd. 1, pp. 286–323.
36.
Glemma T., Piotr Kostka. Lata młodzieńcze i działalność polityczna 1532-1595, Toruń 1959.
41.
Grzegorz M., Analiza dyplomatyczno-sfragistyczna traktatu toruńskiego z 1466 r., Roczniki Towarzystwa naukowego Toruńskiego, t. 75, z.1, Toruń 1970.
43.
Jarochowski K., Dzieje panowania Augusta II od śmierci Jana III do chwili wstąpienia Karola XII na ziemię polską, Poznań 1856.
44.
Jarochowski K., Dzieje panowania Augusta II od wstąpienia Karola XII na ziemię polską aż do elekcji Stanisława Leszczyńskiego (1702–1704), Poznań 1874.
47.
Kalinowska J. A., Wyjazd kardynała Stanisława Hozjusza do Rzymu w 1569 roku, Studia Warmińskie 1981, t. 18, pp. 181–209.
49.
Kalinowska J. A., Kardynał Stanisław Hozjusz (1504–1579). Osoba, myśl, dzieło, czasy, znaczenie, ed. by: S. Achremczyk, J. Guzowski, J. Jezierski, Olsztyn 2005.
50.
Kamieński A., Stany Prus Książęcych wobec rządów brandenburskich wdrugiej połowie XVII wieku, Olsztyn 1995.
52.
Kolberg A., Die Dotation des Bisthums Ermland vor und nach 1772, Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 1888, Bd. 9.
53.
Kopiczko A., Ustrój i organizacja diecezji warmińskiej w latach 1525–1772, Olsztyn 1993.
54.
Kopiczko A., Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach 1525–1821, Olsztyn 2000.
55.
Kopiczko A., Seminarium Duchowne w Braniewie w latach 1565–1780, [in:] Cor Diocesis. 450 lat Warmińskiego Seminarium Duchownego Hosianum (1565–2015), ed. by: A. Kopiczko, P. Rapczyński, Olsztyn 2015, pp. 65–94.
56.
Korytkowski J., Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, t. 4, Poznań 1891.
59.
Lengnich G., Geschichte der preußische Lande königlich-polnische Antheils, Bd. 3, Danzig 1724.
60.
Lewandowska I., Biskup warmiński Jan Stefan Wydżga jako mąż stanu i kanclerz Rzeczypospolitej, Rocznik Elbląski 1999, t. 16, pp. 29–46.
61.
Lühr G., Die Schuler des Braunsberger Gymnasiums von 1694 bis 1776, Monumenta Historiae Warmiensis 1934, Bd. 12.
62.
Makarczyk I., Tomasz Ujejski (1612–1689), biskup kijowski, prepozyt warmiński, jezuita, Olsztyn 2005.
63.
Makarczyk I., Szwedzi w kapitule warmińskiej w XVII wieku, [in:] Między Barokiem a Oświeceniem. Staropolski regionalizm, ed. by: S. Achremczyk, Olsztyn 2008, pp. 333–344.
64.
Makiłła D., Między Welawą a Królewcem 1657–1701. Geneza królestwa w Prusach. Studium historycznoprawne, Toruń 1998.
65.
Muller W., Diecezje w okresie potrydenckim, [in:] Kościół w Polsce, t. 2, Kraków 1970, pp. 73–75.
66.
Mycielski J., Kandydatura Hozjusza na biskupstwo warmińskie w roku 1548 i 1549, Kraków 1881.
68.
Ochmann-Staniszewska S., Staniszewski Z., Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo-doktryna-praktyka, t. 1, Wrocław 2000.
69.
Oracki T., Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i ziemi malborskiej od połowy XV wieku do końca XVIII wieku, t. 1, A-K, Olsztyn 1984.
70.
Oracki T., Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i ziemi malborskiej, t. 2, L–Ż, Olsztyn 1988.
71.
Papee F., Kandydatura Fryderyka Jagiellończyka na biskupstwo warmińskie (1484–1492), [in:] Album uczącej się młodzieży polskiej, poświęcony J.I. Kraszewskiemu z powodu działalności literackiej, Lwów 1879, pp 39–79.
72.
Papee F., Królewicz kardynał Fryderyk Jagiellończyk jako biskup krakowski i arcybiskup gnieźnieński, Warszawa 1935.
74.
Pawluk T., Podstawy prawne objęcia biskupstwa warmińskiego przez Stanisława Hozjusza, Studia Warmińskie 1979, T. XVI, pp. 201–302.
76.
Prochaska A., Tungena walki z królem Kazimierzem Jagiellończykiem, Ateneum Kapłańskie 1914, R. 6, pp. 193–210.
78.
Röhrich V., Ermland im dreizehnjährigen Städtekrieg, Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 1894, Bd. 11, pp. 161–260.
80.
Schmauch H., Ermland und der Deutschirden während der Regierung des Bischofs Heinrich IV. Heilsberg (1401–1415), Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 1926, Bd. 22, pp. 465–498.
81.
Schmauch H., Die Finanzwirtschaft der ermländischen Bischöfe im 16. Jahrhundert, Altpreußische Forschungen 1931, Bd.8, pp. 174–230.
82.
Schmauch H., Der Streit um die Wahl des ermländischen Bischofs Lukas Watzenrode, Altpreussische Forschnugen 1933, Jhg. 10, H. 1, pp. 65–101.
83.
Schmauch H., Das staatsrechtliche Verhältnis des Ermlandes zu Polen, Altpreußische Forschungen 1934, Bd. 11, pp. 153–168.
84.
Schmauch H., Der Kampf zwischen dem ermlandischen Bischof Nicolaus von Tungen und Polen oder der Pfaffenkrieg (1467–1479), Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 1935, Bd. 25, pp. 69–186.
85.
Schmauch H., Die kirchenpolitische Beziehungen des Fürstbistums Ermland zu Polen, Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 1938, Bd. 26, pp. 271–337.
87.
Skiendziul S., Regensi Seminarium Duchownego w Braniewie w okresie jezuickim, [in:] Cor Diocesis. 450 lat Warmińskiego Seminarium Duchownego Hosianum (1565-2015), ed. by: A. Kopiczko, P. Rapczyński, Olsztyn 2010, pp. 107–120.
88.
Starnawski J., Eustachy Knobelsdorf zapomniany poeta polsko-łaciński i jego poemat o Paryżu (1543), Meander 1983, z. 3, pp. 111–119.
89.
Staszewski J., Omiejsce w Europie. Stosunki Polski i Saksonii zFrancją na przełomie XVII iXVIII wieku, Warszawa 1974.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| eISSN: | 2719-8979 |
| ISSN: | 0023-3196 |
Partnerzy:
Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie
Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie
© 2006-2024 Journal hosting platform by Bentus
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
